Almanya’dan ‘çifte vatandaşlık’ açılımı

Sosyal Demokrat Parti (SPD), Hür Demokrat Parti (FDP) ve Yeşillerin oluşturduğu koalisyon hükümeti, vatandaşlık yasasında kapsamlı ıslahata gitmeye hazırlanıyor.

Alman vatandaşlığına geçişleri kolaylaştırmayı ve ikili vatandaşlık önündeki mahzuru kaldırmayı planlayan hükümet, yasa değişikliği için hazırlıkları yıl sonundan evvel tamamlamayı hedefliyor.

Bakanlar Kurulu’nda son hali verilecek yasa değişikliğinin Federal Meclis’e gönderilmesi, gelecek yılın birinci aylarında da oylanması bekleniyor.

Reformun ana hatları

Vatandaşlık yasasında yapılacak değişiklikle, Alman vatandaşlığına başvurmak için karşılanması gereken, Almanya’da 8 yıl ikamet etmiş olma şartı 5 yıla düşürülecek.

Almanya’ya ahenk konusunda, iktisadi ve toplumsal bakımdan “özel başarı” kaydeden göçmenlerin vatandaşlığa geçişi “turbo hızda” yani üç yılda gerçekleşebilecek.

Reformun bilhassa Türk vatandaşları bakımından getireceği en kıymetli değişikliklerin başında ikili vatandaşlık hakkı yer alıyor. Bundan sonra Alman vatandaşlığına geçecek kimseye, geldiği ülkenin vatandaşlığından çıkması koşul koşulmayacak.

Bir öteki değerli değişiklik de 1960’lı yıllardan itibaren Almanya’ya gelen birinci nesil göçmenlerin vatandaşlığa kabulünün kolaylaştırılacak olması. Mevcut uygulamada karşılanması istenen Almanca lisan düzeyi, bu jenerasyonlar için yasa değişikliği ile düşürülecek.

“Hükümetin en önemli reformlarından biri”

SPD milletvekili ve Federal Meclis İçişleri Komitesi üyesi Hakan Demir’e göre vatandaşlık yasasında değişiklik, koalisyon hükümetinin en önemli reformlarından birini oluşturuyor.

DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Demir, inançlı ikamet, yurt dışında diplomatik muhafaza, vatandaşlığı kendi çocuklarına devretme ve bilhassa oy kullanma hakkının vatandaşlığa bağlı olduğuna dikkat çekerken, “Bir ülkede hakikaten eşit şartlarda yaşayabilmenin en değerli yolu vatandaşlıktır” diye konuştu.

Demir, bu nedenle vatandaşlığa geçişi kolaylaştıracak daha kapsayıcı düzenlemeler öngördüklerini, birden çok vatandaşlığa imkan tanımanın da değerli bir dönüm noktası olduğunu vurguladı.

Mevcut uygulama yıllardır eleştiriliyor

Almanya’nın vatandaşlığa geçiş konusundaki mevcut düzenlemeleri, bilhassa ülkedeki en büyük göçmen kümesini oluşturan Türkler tarafından yıllardır eleştiriliyordu. Bu düzenlemeler, aslında Türk vatandaşları dışında pek çok ülke vatandaşına ikili vatandaşlık imkanı tanıyor.

AB ve İsviçre vatandaşları bu hakka sahip. Ayrıyeten birtakım ülkeler, vatandaşlıktan çıkmaya müsaade vermediği için, bu ülkelerin vatandaşları Alman vatandaşlığına geçerken, ikili vatandaşlıktan yararlanabiliyor. Afganistan, Arjantin, Brezilya, İran, Küba, Lübnan ve Meksika bu ülkelerden yalnızca birkaçı.

Alman makamları ayrıyeten, takdir yetkisini kullanabiliyor. İktisadi bakımdan dezavantajlı pozisyona girme riski olanlara, ya da mesleksel nedenler üzere özel durumlarda, istisnai olarak da ikili vatandaşlık imkanı tanıyabiliyorlar.

Uygulamada kimlere bu hakkın tanındığı ise şaşırtan bir tablo ortaya koyuyor. Örneğin 2021 yılında, Alman vatandaşlığına geçen göçmenlerin yaklaşık yüzde 70’ini, geldikleri ülkenin vatandaşlığından çıkmak zorunda olmayanlar oluşturdu. Ayrıca Alman vatandaşlığına geçen ABD vatandaşlarının yüzde 99,2’sine, Kanada vatandaşlarının da yüzde 95,2’sine çifte vatandaşlık hakkı tanındı.

Buna karşın, çifte vatandaşlık hakkı talep eden ve bu talepleri kabul edilen Türklerin oranı sadece yüzde 9,8 ile sınırlı kaldı.

Almanya’daki mevcut düzenleme doğrultusunda, Alman vatandaşlığına geçmek isteyen Türklerin Türk vatandaşlığından çıkması gerekiyor. Fotoğraf: picture-alliance/dpa/D. Karmann

“Devlet bireyleri tercihe zorlamamalı”

SPD’li Hakan Demir, mevcut uygulamalara yöneltilen “ayrımcılık” eleştirilerini anlaşılır bulduğunu, hayata geçirilecek reformun bu nedenle önemli olduğunu söylüyor.

Demir, “Ben de vatandaşlığa geçenlerin neredeyse yarısının geldikleri ülkenin vatandaşlığını koruma edebilirken, geri kalanının bu haktan yoksun bırakılmasını kabul edilebilir bulmuyorum. Bu nedenle benim için çok açık: Birden fazla ülkenin vatandaşlığına sahip olma hakkı herkese tanınmalı” diye konuştu.

SPD’li milletvekili, kendisini, ailesi ve arkadaşlarının yaşadığı Almanya’ya, Berlin’in Neukölln ilçesine bir bağ hissettiğini anlatırken, “Ama gayet tabii ki büyükannelerimle büyükbabalarımın geldikleri ülkeyle, Türkiye ile bir bağım var” dedi.

Devletin, kimlikleri konusunda bireyleri bir tercih yapmaya zorlamasını yanlış bulduğunu söyleyen Demir, şöyle devam etti:

“Almanya’ya göç etmiş olanlar, ya da ebeveynleri bu ülkeye göçmen olarak gelmiş olanların, kendilerini birden fazla kimlikle tanımlamaları gayet doğal. Benim görüşüme göre devletin kişileri bir tercihe zorlaması, aidiyet duygusunu perçinlemiyor. Aksine azaltıyor.”

Hükümetin reform adımıyla, göçmen kökenlilere, “Almanya’nın bir parçası olmak için sizi siz yapan herhangi bir parçanızdan feragat etmek zorunda değilsiniz” mesajını vermek istediğini söyleyen Demir, şunları kaydetti:

“Teniniz rengi, hangi dine mensup olduğunuz, kimi sevdiğiniz veya başka bir vatandaşlığınızın olup olmadığı önemsiz. Reformlarla birlikte, bu ülkede 3 ila 5 yıl yaşamış olan, yeterli düzeyde Almanca bilen, Almanya’daki tüzel ve toplumsal sistemi tanıyan, Anayasa kıymetlerini benimseyen, Almanya’nın bir kesimi olarak kabul edilecek.”

Ana muhalefet ıslahatı bloke edebilir mi?

SPD, Hür Demokrat Parti ve Yeşiller, geçen yıl koalisyon hükümeti kontratını imzalarken, vatandaşlık yasasında ıslahata gitme kelamı vermişti.

Ancak ana muhalefetteki Hristiyan Birlik Partileri (CDU/CSU), hükümetin Alman vatandaşlık hukukunda öngördüğü ıslahata itiraz ediyor.

CDU/CSU, geçmişte de ikili vatandaşlığa ait talepleri geri çevirmiş, yasa değişikliği teşebbüslerini de bloke etmişti. Hatta 1998-1999 yıllarında “Entegrasyona evet, çifte vatandaşlığa hayır” kampanyası düzenlemiş, periyodun SPD ve Yeşiller’den oluşan koalisyon hükümetinin vatandaşlık yasası ile ilgili ıslahat adımını engellemişti.

Ancak iktidar partileri, yasa değişikliğinin bu sefer federal mecliste kabul edilmesi için kâfi çoğunluğun sağlanacağından emin. Ayrıyeten mevcut düzenlemenin Federal Konsey’in onayına bağlı bir yasa tasarısı kapsamına girmediği değerlendiriliyor. Girse dahi, olası bir itirazın Federal Meclis tarafından reddedilebileceği, düzenlemelerin böylelikle yürürlüğe girebileceği belirtiliyor.

“Sadakat çatışması yaşanabilir”

DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) partili Stefan Heck, şimdi yasa teklifi taslağının son halini görmediklerini, takınacakları tavır hakkında bu nedenle detay paylaşmayacağını söylemekle birlikte, “Uluslararası karşılaştırmalar dikkate alındığında Almanya’nın vatandaşlık hukukunun aslında epey liberal bir yasal çerçeveye sahip olduğu kanaatindeyiz” dedi.

Bu nedenle daha fazla liberalleşmeye çekinceleri bulunduğunu aktaran Heck, “Örneğin, Alman vatandaşlığına geçme süresinin daha da kısaltılması yanlış teşviklere yol açacaktır” görüşünü savundu.

CDU/CSU, vatandaşlığa geçişleri kolaylaştıracak adımların Almanya’ya göçü ve ilticaları teşvik edebileceği, ikili vatandaşlık hakkının tanınmasının da ahenk problemlerini artırabileceği görüşünü savunuyor.

Stefan Heck ikili vatandaşlığın bir kural değil, özel şartlarla gerekçelendirilecek bir istisna olması gerektiğini söylerken, şu değerlendirmeyi aktardı:

“Alman vatandaşlığının, sunduğu hak ve yükümlülükler, fırsat ve imkanlarıyla birebir vakitte bir bütün olarak ülkemize duyulan bağlılık ile ilintili olduğu görüşündeyim. Ben, bireylerin şuurlu bir tercihle Alman vatandaşlığına geçmeleri gerektiği, bunun da lakin başarılı bir ahenk sürecinin sonunda olabileceği görüşünü temsil ediyorum. Bunun için de beşerler Alman vatandaşı olmak için, mevcut vatandaşlıklarından vazgeçmeye hazır olmalılar. Ben kural haline gelecek ikili pasaportun, sadakat konusunda ihtilaflara yol açabileceği görüşündeyim. İki ülkenin, kimi bahislerde birbirine zıt durumlara sahip olmaları durumunda, ikili vatandaş olan şahıslar bu türlü bir ihtilaf yaşayabilir.”

İtirazların perde gerisinde AKP hükümeti ile tansiyonlar mi yatıyor?

Bazı Alman siyasetçilerin ikili vatandaşlığa karşı çıkmasının değerli bir nedeni de AKP devrinde Türkiye ile Almanya ortasında yaşanan gerginlikler.

AKP hükümetinin seçim kampanyalarını Almanya’ya taşıması, Türkiye kökenliler üzerinden Alman iç siyasetine tesir etmeye çalıştığı tenkitleri, günümüzde de hararetli tartışmaların konusunu oluşturuyor.

Ancak hukukçuların büyük bir kısmı, gündeme getirilen bu problemleri siyasalların Türk hükümeti ile tahlile kavuşturması gerektiğini, öne sürülen argümanların, göçmenlerin bir kısmının ikili vatandaşlık imkanından yoksun bırakılmasına münasebet teşkil edemeyeceğini lisana getiriyorlar.

“İkinci sınıf yasal konum dışlanmayı ifade eder”

Hukukçular, ikili vatandaşlık hakkının bilhassa Türklerin de Alman vatandaşlığa geçmesini teşvik edeceğini, bu yolla ahengin, siyasi katılımcılığın ve demokrasinin de güçleneceğini savunuyor.

Osnabrück Üniversitesi’nden kamu hukukçusu Profesör Thomas Gross, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Kimi göçmenler, bazen on yıllar boyunca ikinci sınıf bir yasal konumda tutulursa, bu dışlanmayı ifade eder ve bu durum uyuma da zarar verir” dedi.

Almanya’nın onlarca yıldır bir göç ülkesi olduğuna işaret eden Gross, göçmenlerin ve onların çocuklarının vatandaşlıkla sahip olunan tüm haklardan süratlice yararlanabilmeleri için vatandaşlığa geçiş koşullarının olabildiğince hafifletmesi gerektiğine vurgu yaptı.

Göçmen kuruluşları yıllardır ikili vatandaşlık önündeki manileri eleştirirken, bunun hem Anayasa’nın hem de Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’nin cinsiyet, din, ırk, cilt rengi, ulusal ya da faal kökenler nedeniyle ayrımcılık uygulanmasını yasaklayan kararlarıyla çeliştiğine dikkat çekiyorlar.

Demokratik iştiraki güçlendirmek

Onlarca yıllardır Almanya’da yaşayan, lakin sadece vatandaşlık almadıkları için seçimlerde oy kullanamayan göçmenlerin durumu da yıllardır tartışma konusu.

Almanya’da 2021 yılında yapılan genel seçimlerde, ülkede yaşayan yaklaşık 10 milyon yetişkin, Alman vatandaşı olmadıkları için oy kullanamadı.

Bunun bir demokrasi açığı olduğunu söyleyen hukukçu Gross, “Almanya’daki yetişkin nüfusun onda birinden fazlası oy kullanma hakkına sahip değilse, bu büyük insan kümeleri parlamentoda temsil edilmiyor yahut gereğince temsil edilmiyor demektir” diye konuştu.

Bunula birlikte Thomas Gross, ahengin uygunlaştırılması için yalnızca yasal değişikliklerin kâfi olmayacağının altını çizdi. Vatandaşlık süreçlerinin çoklukla şeffaf olmayan resmi prosedürler, eğitim ve yetkinlik eksikliği ile üzere nedenlerle başarısızlıkla sonuçlandığını aktaran Gross, “Bu nedenle, yasalara ilaveten, yetkililerin ve nihayetinde yerel halkın tutumu da değişmelidir. Yasa değişikliği hayata yansımalı, yaşatılmalıdır” dedi.

Son yıllarda Almanya’da göçmen nüfusun artması, lakin vatandaşlığa geçenlerin sayısının son derece düşük kalması hem ahenk hem de demokratik iştirak açısından önemli bir sorun olarak görülüyor.

Türk vatandaşlarının Alman vatandaşlığına geçişinde gerileme

2021 yılında yalnızca 132 bin kişi Alman vatandaşlığına geçti. Halbuki vatandaşlığa geçiş için gerekli 8 yıllık ikamet müddeti şartını karşılayanların sayısı 5 milyon 7 bini aşmıştı.

Özellikle Türklerin vatandaşlığa geçiş oranında son yıllarda büyük tansiyona görülüyor. Örneğin 2000 yılında Alman vatandaşlığına geçen 186 bin 700 bireyden 82 bin 900’ünü Türk vatandaşları oluşturuyordu. 2021 yılında 131 bin 600 bireyden yalnızca 12 bin 200 Türk vatandaşı Alman vatandaşlığına geçti.

İstatistikler, geldiği ülke vatandaşlığını müdafaa hakkına sahip olanların Alman vatandaşlığına geçtiğini, başkalarının ise bundan kaçındığını gösteriyor.

“Hem eşitsizlik hem demokrasi sorunu”

Alman İktisat Enstitisü’nün Göç, Eğitim ve İnovasyon’dan sorumlu kıdemli ekonomisti Dr. Wido Geis-Thöne, bir göç ülkesi olan Almanya’nın demokrasinin güçlendirilmesi için acilen çağdaş bir vatandaşlık maddesine muhtaçlık duyduğunun altını çizdi.

Dr. Wido Geis-ThöneFotoğraf: Uta Wagner

Mevcut uygulamaların bilhassa Türkiye kökenliler için olumsuzluk taşıdığını, eşitsizliğe ve bir adaletsizlik sıkıntısına yol açtığını söyleyen Geis-Thöne, nüfusun kıymetli bir kısmının siyasi süreçler ve kamu misyonlarından dışlanmasının toplumun gelişimini de gölgelediğine dikkat çekti.

Alman uzman, “Devlet açısından nüfusun değerli bir kısmının siyasi süreçlerde yer almaması, bu insanların seslerinin duyulmadığı, dikkate alınmadığı manasına gelir. İşte o vakit tüm yurttaşlar için en uygun, optimal kararlar alınmayabilir” görüşünü lisana getirdi.

Bunun tıpkı vakitte bir demokrasi sorunu olduğunu vurgulayan uzman, bu açıdan ıslahat adımını kıymetli bir gelişme olarak değerlendirdiğini kaydetti.